αραχνίδια ή αραχνοειδή

(arachnoidea). Ομοταξία αρθροπόδων ζώων. Το σώμα των ζώων αυτών χωρίζεται σε δύο τμήματα: το εμπρός που αποκαλείται πρόσωμα (ή κεφαλοθώρακας) και το πίσω που αποκαλείται οπισθόσωμα (ή κοιλία). Τα πρώτα προστοματικά τους εξαρτήματα λέγονται χηληκεραίες, ενώ τα πρώτα οπισθοστοματικά ονομάζονται γναθικές προσακτρίδεςποδολαβίδες και αντιστοιχούν στο πάνω και το κάτω σαγόνι· το σχήμα τους ποικίλλει ανάλογα με την τάξη που ανήκουν και μάλιστα αποτελεί διακριτικό γνώρισμα: συχνά μοιάζουν με λαβίδες και χρησιμοποιούνται ως συλληπτήρια ή επιθετικά όργανα. Στις αράχνες οι χηληκεραίες συνδέονται με τους δηλητηριογόνους αδένες. Τα μάτια των α. είναι απλά, διατεταγμένα στο κεφάλι με ποικίλους τρόπους και ο αριθμός τους ποικίλλει από 2 έως 10· στις αράχνες είναι συνήθως 6 έως 8· δεν έχουν κεραίες, πτέρυγες και κοιλιακές αποφύσεις. Διαθέτουν τέσσερα ζεύγη ποδιών που αρθρώνονται στον θώρακα. Η αναπνοή γίνεται με τραχειακά σωληνάρια στους σκορπιούς, με τραχειακούς πνεύμονες στους ψευδοσκορπιούς και στα ακάρεα ή, τέλος, και με τα δύο αυτά είδη οργάνων, όπως στις περισσότερες αράχνες. Στα α. τα φύλα είναι χωρισμένα (φυλετικός διμορφισμός) και o πολλαπλασιασμός τους γίνεται με αβγά (ωοτόκα) ή με ζωντανά έμβρυα (ζωοτόκα)· η ανάπτυξή τους γίνεται χωρίς μεταμόρφωση. Τα α. κατατάσσονται σε διάφορες τάξεις, από τις οποίες σπουδαιότερες είναι οι σκορπιοί, τα φαλάγγια, οι αράχνες και τα ακάρεα. Οι σκορπιοί έχουν το πίσω τμήμα της κοιλίας αρθρωτό και διαμορφωμένο σε είδος ευκίνητης ουράς που καταλήγει σε δηλητηριώδη άκανθα (κεντρί), το οποίο συνδέεται με δύο δηλητηριογόνους αδένες: ο σκορπιός για να πλήξει με το κεντρί του ανορθώνει την ουρά του και την καμπυλώνει επάνω από το πρόσωμα, ώστε να πάρει την κατάλληλη θέση. Οι ποδολαβίδες των σκορπιών έχουν σχήμα τανάλιας και είναι πολύ ανεπτυγμένες·οι χηληκεραίες τους, μεγάλες και γερές, μοιάζουν με λαβίδες και τους χρησιμεύουν για να πιάνουν τη λεία (μικρά έντομα), αφού προηγουμένως την έχουν ακινητοποιήσει με δηλητηριώδη τσιμπήματα. Οι σκορπιοί είναι ζωοτόκοι. Τα φαλάγγια μοιάζουν με αράχνες με τέσσερα ζεύγη ποδιών, που είναι μακριά και λεπτά. Είναι ανίκανα να υφάνουν ιστό, γιατί δεν έχουν νηματογόνους αδένες·έχουν όμως αδένες που το έκκριμά τους έχει έντονα αποκρουστική οσμή. Το οπισθόσωμα είναι κοντό και σχεδόν ενωμένο με το πρόσωμα·η αναπνοή γίνεται με τραχείες, μακριά σωληνάρια με άνοιγμα προς τα έξω, στον θώρακα και στην κοιλιά, που επιτρέπουν στον αέρα να περνά προς όλα τα εσωτερικά όργανα του σώματος. Οι αράχνες είναι εφοδιασμένες με κοιλιακούς μονοκύτταρους αδένες που καταλήγουν σε θηλές, οι οποίες προεξέχουν και ονομάζονται πλεκτικές θηλές·από αυτές βγαίνει το μεταξοειδές και κολλώδες υγρό που στερεοποιείται αμέσως στον αέρα και με το οποίο κατασκευάζεται ο ιστός, συχνά εκπληκτικός για τη γεωμετρική του κομψότητα. Όλες οι αράχνες είναι ωοτόκες. Στα ακάρεα το πρόσωμα και το οπισθόσωμα δεν είναι σαφώς διαχωρισμένα·τα στοματικά τους όργανα είναι μασητικά ή σχηματίζουν ρύγχος απομυζητικό, ανάλογα με το είδος της τροφής. Πολλά α. ζουν μέσα στο χώμα· άλλα (υδραράχνες) στα γλυκά νερά και άλλα (αλακάρεα) ακόμα και στη θάλασσα. Αρκετά ακάρεα είναι παράσιτα του ανθρώπου, των ζώων και των φυτών, όπως τα τσιμπούρια (κρότωνες) και το ψωρικό άκαρι, που προκαλεί το χαρακτηριστικό δερματικό νόσημα του ανθρώπου. Ο γιγαντιαίος σκορπιός που ζει στην ισημερινή Αφρική· το μήκος του φτάνει κάποτε τα 20 εκ. Στα αραχνίδια ανήκει και η αργιόπη η ταινιωτή, αράχνη μέσου μεγέθους, που ζει και στην Ελλάδα (φωτ. Dulevant). ΣΚΟΡΠΙΟΙ. Το γένος αυτό περιλαμβάνει είδη που ζουν σε όλες τις θερμές χώρες· το δάγκωμα μερικών τροπικών σκορπιών είναι θανατηφόρο. Αριστερά, βούθος ο φονικός. ΟΥΡΟΠΥΓΑ. Τα ουρόπυγα είναι ζώα αρπακτικά που ζουν στις ερημικές τροπικές περιοχές της Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής. Αριστερά, θηλυφόνος ο μαστιγοφόρος. ΠΡΟΣΑΚΤΡΙΔΟΠΟΔΑ. Περιλαμβάνουν ζώα μικρών διαστάσεων· ζουν συνήθως στους υγρούς τόπους των περιοχών της Μεσογείου. Αριστερά, Koenemia mirabilis. ΠΟΔΟΓΟΝΑ. Τα ποδογόνα είναι μικρή ομάδα τροπικών αμερικανικών και αφρικανικών αραχνιδίων. Λόγω μορφής συγχέονται με τα ακάρεα. Αριστερά, κροτωνοειδής ο σγεστέντειος. ΨΕΥΔΟΣΚΟΡΠΙΟΙ. Οι ψευδοσκορπιοί, όμοιοι με τους σκορπιούς, είναι εφοδιασμένοι με δηλητηριογόνους αδένες και πλεκτικές θηλές. Αριστερά, χοληφόρος ο καρκινοειδής. ΓΑΛΕΩΔΗ. Ζώα νυχτόβια· το δάγκωμά τους είναι δηλητηριώδες. Ζουν στις ερημικές θερμές περιοχές. Στην Ελλάδα ζουν τέσσερα είδη γαλεωδών. Αριστερά, γαλεώδης ο αραχνοειδής. ΦΑΛΑΓΓΙΑ. Τα φαλάγγια συγχέονται συχνά με τις αράχνες. Ζουν στους πιο διαφορετικούς τόπους, αλλά συνήθως σε υγρούς. Αριστερά, φαλάγγιο το κερασφόρον. ΑΡΑΧΝΕΣ. Η πολυαριθμότερη τάξη. Ζώα που απομυζούν οργανικά υγρά από τα θύματά τους. Αριστερά, εικονίζεται ο λαθροδήκτης που ζει και στην Ελλάδα. ΑΚΑΡΕΑ. Τάξη που συμπεριλαμβάνει μορφές χερσαίες, θαλάσσιες και του γλυκού νερού. Παράσιτα ζώων και φυτών, μεταδίδουν ιούς και ρικκέτσιες. Αριστερά, εικονίζεται το τσιμπούρι.